Column 46 Friesch Dagblad

Gratis varkenshaar?

Ik heb al verschillende keren over de Zweedse taal geschreven. Geen wonder, natuurlijk, want zonder taal kun je niet communiceren. Hoe verder ik kom in dit proces, des te meer zaken vallen me op. Je ontkomt er niet aan om de verschillende talen met elkaar te vergelijken en dan heb je soms met grappige taferelen te maken.

Het Zweedse woord ‘bord’ bijvoorbeeld heeft helemaal niets te maken met een bord waarvan je eet of een schoolbord. Het eten heeft er dan nog wel een link mee, want ‘bord’ betekent ‘tafel’. Als je een bord wilt, heb je een ‘tallrik’ nodig als je wilt eten of een ‘tavlan’ als je er iets op wilt schrijven. Eén woord dus dat in het Zweeds en Nederlands op dezelfde manier wordt geschreven, maar een totaal andere betekenis heeft.
Nog zo’n voorbeeld is het Zweedse woord ‘varken’. Als Nederlander denk je toch direct aan dat roze knorrende beest als je dit zien, maar niets is minder waar. ‘Varken’ betekent hier zoiets als ‘noch… noch…’ en het boerderijbeest heet hier ‘gris’. Je moet dan ook nooit tegen iemand zeggen dat hij of zij ‘gris hår’ heeft, want het is misschien al niet leuk dat je grijze haren hebt, maar als je te horen krijgt dat je varkenshaar hebt… ‘Grijs’ wordt hier vertaald als ‘grå’.
Behalve gelijkgeschreven woorden met een totaal andere betekenis zijn er ook diverse woorden die én hetzelfde worden gespeld én hetzelfde betekenen. Van eenvoudige woorden als ‘ja’ en ‘in’ tot iets langere woorden zoals ‘gratis’ en ‘blind’.
Soms lijken de verschillen heel klein, maar blijkt het toch iets anders te zijn. ‘Gratis’ betekent gewoon ‘gratis’, maar ‘grattis’, dat maar één t meer heeft, betekent in het Zweeds ‘gefeliciteerd’. Ook kennen de Zweden drie extra klinkers, å, ë en ö, hetgeen soms leidt tot in onze ogen piepkleine verschillen, maar een totaal andere lading aan de woorden. ‘Svar’ en ‘svår’ bijvoorbeeld zijn in mijn ogen vrijwel gelijk, maar het eerste betekent ‘antwoord’ en het tweede is ‘moeilijk’. Best wel svår, soms.
Gelukkig voor ons is de Zweedse taal niet alleen maar moeilijk, maar hebben ze juist ook veel eenvoudiger aspecten. Waar veel Nederlanders zich vaak het hoofd breken over het juiste gebruik van d’s en t’s bij de werkwoorden, is dat in het Zweeds totaal overbodig. Hier is er namelijk maar één vorm voor alle personen. Of het nu gaat om ik, jij, hij, jullie of wij, ‘det spelar ingen roll’. Alles is hetzelfde. Om het nog een beetje lastig te maken, heeft het Zweeds wel onderscheid in zwakke, sterke en onregelmatige werkwoorden, net als in het Nederlands.
Verder zijn er hier ook geen hoofdbrekens over het gebruik van een c of k als k-klank, want alles wordt hier met een k geschreven. Dus soms is het ‘svår en krijg je niet altijd ‘gratis’, maar heb je het eenmaal onder de knie: GRATTIS!

Roel Heidema

www.vilasig.com